Barış ERKAYA
16 Nisan Cuma günü gece yarısı Resmi Gazete’de yer alan Merkez Bankası’nın kripto para düzenlemesi kripto para ve fintek dalına bomba üzere düştü. Türkiye’de sayısı 3 milyonu bulduğu iddia edilen kripto para yatırımcılarının başında soru işaretleri yaratan düzenleme, kripto para odaklı eser geliştiren birçok fintek şirketini de vurdu. Hatta stratejisini büsbütün kripto paraları ödeme aracı olarak kurgulayan bir fintek saatler içerisinde faaliyetini sonlandırma kararı aldığını açıkladı. Bu da gösterdi ki, kesim için bu düzenleme çok ani gelmişti. Pekala aslında ne oldu da Merkez Bankası bir gece yarısı yönetmeliğiyle kesimde oyunu büsbütün değiştirebilecek bir düzenlemeye gitti? Bahsin öteki aktörleri ve kamunun başka düzenleyici kuruluşları bu yönetmelikten haberdar mıydı?
Gelen kulis bilgileri epeyce çarpıcı kimi ayrıntılar içeriyor.
Evvel düzenlemenin unsurlarını kısaca bir hatırlayalım:
1- a) Kripto varlıklar, ödemelerde direkt yahut dolaylı halde kullanılamaz, bu tarafta bir hizmet geliştirilemez.
b) Ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracında kripto varlıkların direkt yahut dolaylı olarak kullanılacağı bir biçimde iş modelleri geliştiremez
2- Ödeme ve elektronik para kuruluşları, kripto varlıklara ait alım satım, saklama, transfer yahut ihraç hizmeti sunan platformlara yahut bu platformlardan yapılacak fon transferlerine aracılık edemez.
Artık gelelim iddialara…
Borsalara varlık transferi yasağı son dakikada eklendi
Hiç kimsenin beklemediği bu düzenlemenin çıkış noktası olduğu argüman edilen olay ise Turkcell’in Paycell ile kripto varlıklarla ödeme eseri çıkarması. Bu yılın şubat ayında Turkcell üzere dev bir kuruluşun Merkez Bankası’na istişareden bu türlü bir eser geliştirmesinin TCMB cephesinde bir rahatsızlık yarattığı öne sürülüyor. Çabucak gerisinden öbür firmalar tarafından da emsal birçok eser geliştirildiğine yönelik gelen haberler üzerine Merkez Bankası’nın kendi denetimi dışında gelişen bu alana hem bir reaksiyon hem de bir tedbir olarak düzenlemeyi gündemine aldığı tez ediliyor.
Öte yandan enteresandır ki teze nazaran aslında Merkez Bankası’nın gündemine aldığı düzenleme taslağında, son dakikaya kadar bu düzenlemenin yalnızca birinci unsuru yer alıyordu. Ancak Merkez Bankası Lider Yardımcısı Emrah Şener’in hazırladığı yönetmeliğe 2. unsurun son anda eklendiği öne sürülüyor. Hatta o denli ki, bu yönetmeliğin son halinden Merkez Bankası’nın öbür üst seviye yöneticilerinin bile haberdar olmadığı argümanları var.
“Bakanlık’taki uyum ünitesinin haberi olmadı”
Yönetmeliği kendileri için sürpriz sayanlar yalnızca yatırımcılar, fintek şirketleri, kripto para borsaları ve kimi Merkez Bankası yöneticileri de değil. Bilgi verilmeyen ve onayı alınmayan kurumlar ortasında o denli kurumların ismi sayılıyor ki…
Bilindiği üzere Hazine ve Maliye Bakanlığı, bir müddettir kripto varlıklara ait düzenleme hazırlığında. Bunun için de Bakanlık bünyesinde Hazine ve Maliye Bakan Yardımcısı Şakir Ercan Gül başkanlığında bir uyum ünitesi çalışmalar yapıyor. Biz bu ünitenin çalışmasını en son, geçtiğimiz günlerde kripto para borsalarından MASAK tarafından bilgi istenmesiyle duymuştuk. Birkaç gün evvel de Cumhurbaşkanı İktisat Başdanışmanı Cemil Ertem, kripto paralara yönelik yeni düzenlemelerin yolda olduğunu açıklayarak bu uyum ünitesinin hazırlıklarını tam gaz yürüttüğünü ima etmişti.
Bu ünite, TCMB, SPK, BDDK, Merkez Bankası üzere aslında bir çok düzenleyici kurumun ve hükümetin kripto paralarla siyasetlerini ve çalışmalarını koordine ediyor. Lakin bize gelen kulis bilgisine nazaran Merkez Bankası’nın son yayınladığı kripto para yönetmeliğinden bu ünitenin de haberi yoktu.
BDDK’nın gündeminde yasak yok
Yapılan düzenleme her ne kadar yalnızca Merkez Bankası’nın düzenleme, kontrol yetki alanında olan ödeme ve elektronik para kuruluşlarını ilgilendiriyor üzere görünse de aslında bu kuruluşların bu süreçleri gerçekleştirebilmesi için süreçlerin bir tarafında bankaların olması gerekiyor. Sonuçta bahsi geçen transfer sisteminde bir banka hesabından ödeme kuruluşuna, ödeme kuruluşundan ise bir banka hesabına aktarılan para kelam konusu olduğu için aslında düzenlemeden etkilenen kurumlar ortasında direkt bankalar da yer alıyor. Teze nazaran Merkez Bankası’nın yasak kararı bankalarla ilgili tasarruf yetkisine ve misyonuna sahip BDDK üzere düzenleyici kurumların da bilgisi ve onayı olmadan alındı.
“Benzer bir yasak bankalar açısından da gelir mi” sorusu bu piyasaların tüm aktörlerinin en çok merak ettiği soru. Zira bu türlü bir yasak aslında fiilen Türkiye’de kripto para yatırımlarının yasaklanması manasına geliyor. Lakin kulislerden bize gelen bilgi BDDK’nın gündeminde bu türlü bir düzenleme olmadığı istikametinde.
Natürel hususun bir öbür tarafı da yasağın direkt etkilediği ödeme kuruluşlarını bir ortaya getiren Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları, kripto para borsaları, yasak kapsamına alınan fintek teşebbüsleri. Bu şirketlerin birinci açıklamaları da gösteriyor ki yönetmelik onlar için de büyük sürpriz.
Getirilen yasak rekabet bozucu mu?
Merkez Bankası’nın düzenlemesinin yaratabileceği meseleler ortasında ise en başta bankalar ve ödeme sistemleri üzerine çalışan fintekler ortasında bankalar lehine bir eşitsizlik yaratma mümkünlüğü sayılıyor. Aslında direkt Merkez Bankası kontrolüne tabi olan ödeme kuruluşları üzere fintek şirketlerinin düzenlemeyle önünün kesildiği de tenkit noktalarından biri. Ki fintek yatırımları aslında iktisat idaresinin Türkiye’nin geleceği ve küresel rekabet gücü açısından en güvendiği alanlardan biri.
Yeniden yönetmelikle bir haksız rekabet alanı oluşabileceği eleştirisi kripto para borsaları açısından dillendiriliyor. Bilindiği üzere yerli-yabancı her kripto para borsası para transferi açısından farklı formüllerle entegre oluyor. Bunlardan kimileri yalnızca bankalarla çalışırken kimileri yıllardır ödeme kuruluşları ile önemli para transferi hacmine sahip. Kimileri ise hibrit modellerle hem banka hem de ödeme kuruluşu ile para transferine müsaade veriyor. Yönetmeliğin bilhassa ödeme kuruluşu ile çalışan kripto para borsaları açısından rekabet bozucu bir tesir yaratabileceğinin altı çiziliyor.
“Ekonomi idaresi rahatsız” argümanı
Bu ani yönetmeliğin iktisat idaresi tarafında rahatsızlığa neden olduğu da gelen bilgiler ortasında. Sebep ise mevcut durumun tersine yönetmeliğin iktisat idaresinde dağınıklık ve düzenlenen piyasanın aktörleri ortasında “Dünya ekonomisindeki yeni trendlerin anlaşılmadığı” algısı yaratması.
Rahatsızlığın temel sebebi ise şimdi küresel standartları oluşmamış bir piyasaya yönelik kısıtlama kararı almanın sakıncalı sonuçları olabileceği tarafında.
YASAK KARARI ALAN ÜÇ ÜLKEDE DURUM
Bu durumda soru şu: Dünyada durum nedir ve benzeri yasak getiren ülkeler nasıl sonuçlarla karşılaştı?
Avrupa Birliği’nde ve G20’de kripto varlıklarla alakalı regülatif bir çerçeve şimdi oluşmadı ve küresel bir mutabakat da kurulamadı.
G20 ve dünyadaki önde gelen ekonomiler içinde kripto varlıkla ilgili yasak getiren üç ülke bulunuyor:
• Çin’de kripto varlık kullanımı yasak ancak bu yasağın pratikteki durumla hiç uyuşmadığını artık herkes kabul ediyor: Dünyada bitcoin madenciliğinin çok büyük bir kısmı hala Çin’de yapılıyor.
• Hindistan Merkez Bankası 2018’de bir yönetmelikle kripto varlık kullanımını yasakladı. Kararı yüksek mahkeme iptal etti. Artık ülkede kripto varlıkları yasaklayan yasa hazırlıkları yapılıyor.
• İki ay evvel Nijerya Bitcoin borsalarının faaliyetini durdurdu. Sonuç: Kripto para yatırımcıları hudut ötesi borsalara kaçtı.
